Sprawa o ubezwłasnowolnienie osoby to jedna z najdłużej trwających i najbardziej skomplikowanych spraw z zakresu prawa cywilnego. Warto więc wiedzieć, czym dokładnie jest ubezwłasnowolnienie, czy jest konieczne oraz jakie niesie ze sobą konsekwencje.
Co to jest ubezwłasnowolnienie? Przykłady
Liczba osób ubezwłasnowolnionych w Polsce stale rośnie. W 2019 roku było to prawie 100 000 osób. A co to jest ubezwłasnowolnienie? Ubezwłasnowolnienie osoby jest to w istocie „śmierć” cywilna osoby fizycznej.
Kodeks Cywilny (k.c.) i Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.) szczegółowo reguluje, na czym polega ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie polega na całkowitym albo częściowym pozbawieniu zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej, czyli zdolności do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych – przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu powstaniem ustanie lub zmianę stosunku prawnego.
Są dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:
- ubezwłasnowolnienie całkowite – całkowita utrata zdolności do czynności prawnych;
- ubezwłasnowolnienie częściowe – ograniczona zdolność do czynności prawnych.
Czym się od siebie różnią? Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie funkcjonuje w obrocie prawnym jak dziecko poniżej 13. roku życia i ma opiekuna prawnego. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo funkcjonuje w obrocie prawnym jak dziecko pomiędzy 13. a 18. rokiem życia i ma kuratora.
Przyczyny ubezwłasnowolnienia są bardzo różne – główną przyczyną najczęściej jest postępująca choroba, problemy zdrowotne lub uzależnienie. Oto niektóre przykłady sytuacji, w których może dojść do ubezwłasnowolnienia danej osoby:
- choroba psychiczna, np.
U 22-letniej studentki na trzecim roku medycyny stwierdzono schizofrenię; studentka nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie – pracować, brać leki, sprzątać, szykować sobie posiłki, samodzielnie mieszkać.
- niedorozwój umysłowy, np.
Chłopiec urodził się jako skrajny wcześniak. Dziecko nie mówi, nie chodzi, nie wodzi wzrokiem, nie porozumiewa się w jakikolwiek sposób. Chłopieć ukończył 13 rok życia.
- Alkoholizm, tj.
35-letnia kobieta od 5 lat ma kilka ciągów alkoholowych w roku. Odmawia leczenia farmakologicznego i psychologicznego. W trakcie ciągów alkoholowych zdarzają jej się uszkodzenia i samouszkodzenia ciała.
- narkomania, np.
28-letni mężczyzna od 2 lat nadużywa dopalaczy. Kilkukrotnie hospitalizowany, po poprawie wypisuje się z placówek medycznych na własne żądanie. Odmawia leczenia farmakologicznego i psychologicznego. Nie pracuje.
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, tj.
80-letni mężczyzna po dwóch zawałach i jednym udarze niedokrwiennym mózgu ma stwierdzony zespół otępienny. Często nie poznaje bliskich, nie jest zorientowany co do czasu i miejsca, nie zgadza się na hospitalizację.
Ubezwłasnowolnienie powinno być dokonane dla dobra danej osoby, aby udzielić jej pomocy w prowadzeniu swoich spraw i kierowaniu swoim postępowaniem.
Co daje ubezwłasnowolnienie? Opiekun prawny będzie mógł dokonywać czynności prawnych w imieniu osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, np. wypowiedzieć umowę najmu, zawrzeć umowę z domem pomocy społecznej o świadczenie usług opiekuńczych, złożyć wniosek o przeliczenie emerytury, wyrazić zgodę na operację etc.
Czy ubezwłasnowolnienie jest konieczne?
Najczęściej do ubezwłasnowolnienia dochodzi, gdy osoba ze względu na swój stan zdrowia nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem, w szczególności dotyczy to osób starszych, chorych psychicznie, alkoholików czy narkomanów.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie? Lista osób, które mają legitymację prawną do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie jest zamknięta i dość krótka, mianowicie:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej, czyli babka, matka, córka, wnuczka oraz rodzeństwo (nie ma znaczenia, czy rodzeństwo jest przyrodnie czy też rodzone);
- jej przedstawiciel ustawowy;
- prokurator;
- Rzecznik Praw Obywatelskich;
- Rzecznik Praw Dziecka.
Zdarza się, że osoba jest samotna (nie ma rodziców, dziadków, dzieci ani męża), jej rodzina mieszka zagranicą albo nie interesuje się swoim członkiem rodziny. Wówczas ograny takie jak: prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Obywatelskich mają prawo złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie po otrzymaniu informacji o potrzebie działania np. od dalszej rodziny, od sąsiadów, ze szpitala itd. Bardzo ważne jest, aby taki organ prawidłowo został zawiadomiony.
Kto jeszcze może wystąpić o ubezwłasnowolnienie? Polskie prawo nie daje już nikomu takiej możliwości. Teściowa, szwagier, kuzyn, wujek itd. nie mają możliwości skutecznego wszczęcia postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Czy ubezwłasnowolnienie jest konieczne? Zazwyczaj tak, kiedy dana osoba nie może świadomie funkcjonować w XXI wieku w obrocie prawnym bez dokonywania ważnych czynności prawnych.
Oczywiście ubezwłasnowolnienie ma wady i zalety. Niewątpliwą zaletą dla osoby ubezwłasnowolnionej jest pomoc dla niej w dokonywaniu czynności prawnych bezpośrednio przez opiekuna prawnego.
Natomiast wadą tego rozwiązania jest wykonywanie opieki przez opiekuna, zwłaszcza, gdy powodem ubezwłasnowolnienia jest choroba psychiczna np. schizofrenia czy uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Wówczas codzienne opieka nad taką osobą niesie dla opiekuna duże obciążenie psychiczne i fizyczne.
Ubezwłasnowolnienie – krok po kroku
Jak ubezwłasnowolnić osobę? Pierwszym krokiem jest przygotowanie wniosku, który składa się w sądzie okręgowym, właściwym dla miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Kolejnym krokiem jest postępowania sądowe.
Są dwa zasadnicze postępowania:
- ubezwłasnowolnienie całkowite/częściowe przed sądem okręgowym/apelacyjnym;
- wyznaczenie opiekuna/kuratora przez sądem rejonowym/okręgowym;
Jak przebiega sprawa o ubezwłasnowolnienie? Postępowanie o ubezwłasnowolnienie jest bardzo skomplikowane i wygląda specyficznie.
Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona jest badana przez psychiatrę lub neurologa i psychologa. W dalszej kolejności odbywa się rozprawa w sądzie. Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona, jest wysłuchiwana także przez sąd, który możne przesłuchać także świadków oraz biegłych.
Warto wiedzieć, że:
- sądem orzekającym w I instancji jest sąd okręgowy a w II instancji sąd apelacyjny.;
- sprawę rozpoznaje trzech sędziów zawodowych a nie jeden;
- udział prokuratora w sprawie o ubezwłasnowolnienie jest obligatoryjny (wymagany);
- wiele czynności sąd może podjąć z urzędu a nie tylko na wniosek stron.
Sąd dopiero po zgromadzeniu całości materiału dowodowego rozstrzyga sprawę o ubezwłasnowolnienie, wydając orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu. Oznacza to, że procedura ubezwłasnowolnienia jest jedną z najtrudniejszych i należy bardzo dobrze przygotować się do postępowania przed jego wszczęciem jak i w trakcie jego trwania.
Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy sporządzić indywidulanie biorąc pod uwagę daną sytuację faktyczną i prawną. Jak napisać uzasadnienie do wniosku o ubezwłasnowolnienie? Nie istnieje uniwersalny wzór wniosku, dlatego nie warto szukać miejsc w internecie, gdzie pobrać wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Samo uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie jest zawsze szczególne, bo zawsze dotyczy innej osoby, innej sytuacji prawnej, innej sytuacji faktycznej. Wówczas warto zasięgnąć pomocy prawnej u adwokata.
Jakie dokumenty dołączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie? Przede wszystkim warto dołączyć dokumentację medyczną, można dodać także nagrania i fotografie, które oddadzą obecną sytuację i życie osoby, co do której chcemy przeprowadzić ubezwłasnowolnienie.
A gdzie złożyć wniosek o uzasadnienie? Wniosek składa się w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona.
Jak złożyć wniosek o uzasadnienie? Najlepiej osobiście w sądzie w biurze podawczym sądu albo wysłać listem poleconym ekonomicznym.
Szybkie ubezwłasnowolnienie? Jak długo przebiega sprawa?
Wiele osób zastanawia się czy ubezwłasnowolnienie można przeprowadzić jak najszybciej. Szybkie ubezwłasnowolnienie nie jest możliwe, ponieważ skutkuje „śmiercią” cywilną osoby cywilnej. Z tego względu sprawa o ubezwłasnowolnienie jest jedną z ważniejszych spraw rozstrzyganych przez sądy cywilne.
Ile trwa sprawa o ubezwłasnowolnienie i jak długo sąd rozpatruje wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Sprawy te trwają zazwyczaj kilka miesięcy, gdy są dobrze przygotowane i w miarę oczywiste. Zdarza się, że trwają kilka lat. Czas jest krótszy, gdy wniosek o ubezwłasnowolnienie nie jest obarczony brakami formalnymi i błędami.
Ile kosztuje sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Ile kosztuje sprawa o ubezwłasnowolnienie? Stała opłata sądowa wynosi 100 zł. Koszt zaliczki na biegłych to około 360 zł.
Koszt pomocy prawnej prawnika to od kilkuset do kilku tysięcy złotych w zależności od zakresu pomocy prawnej i stopnia skomplikowania sprawy.
Sprawa o ubezwłasnowolnienie a pomoc adwokata
Sprawy o ubezwłasnowolnienie powinny być rozstrzygane szybko i sprawnie. Aby tak się stało, warto korzystać z pomocy adwokata, bo eliminuje błędy, które wydłużają czas rozpoznania sprawy np. błędy formalne we wniosku.
Ponadto adwokat przygotuje profesjonalnie wniosek o ubezwłasnowolnienie i doradzi, jakie dokumenty należy zgromadzić.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie o ubezwłasnowolnienie, skontaktuj się z naszą kancelarią.
Niniejszy wpis na blogu zawiera najbardziej przydatne i ogólne informacje na temat omawianego zagadnienia prawnego. Wpis nie stanowi porady prawnej, ani nie stanowi rozwiązania konkretnej sprawy bądź problemu prawnego. Nawet, jeśli Twoja sytuacja jest bardzo podobna to szczegóły mogą wpływać na rodzaj postępowania i działania prawnego. Z tego względu swoją indywidualną sytuację prawną i faktyczną zawsze należy skonsultować z adwokatem.
