Jak przeprowadzić proces o ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Postęp medycyny sprawił, że ludzie żyją coraz dłużej. Niestety zmiany organiczne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego często uniemożliwiają samodzielne funkcjonowanie osób w podeszłym wieku. Dlatego coraz częściej pojawia się potrzeba ubezwłasnowolnienia osoby starszej. Przeczytaj, co to dokładnie jest i jak to zrobić.

Co to jest ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Osoby starsze z racji swojego wieku, zmian zachodzących w mózgu i chorób z tym związanych, mogą mieć problemy w codziennym funkcjonowaniu, podejmując nieoczywiste i nieracjonalne decyzje.

Zdarzają się sytuacje, że senior bez powodów wyzywa krewnych, zarzuca członkom rodziny, że zaginęły mu przedmioty, zaciąga zobowiązania w sposób nieprzemyślany i kompulsywny, odmawia hospitalizacji czy przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Dla jego rodziny jest to duże utrudnienie w sprawowaniu codziennej opieki i wspólnym życiu pod jednym dachem.

Rozwiązaniem jest procedura ubezwłasnowolnienia, które sprawia, że senior nie może już sam dokonywać w swoim imieniu wszelkich czynności prawnych.

Warto podkreślić, że starość ani jakikolwiek wiek nie stanowi podstawy do ubezwłasnowolnienia. Sam zaawansowany wiek jest niewystarczający, aby sąd wydał postanowienie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia całkowitego albo częściowego osoby starszej.

Ubezwłasnowolnienie osoby starszej – całkowite czy częściowe?

Ubezwłasnowolnienie seniora jest możliwe, jeśli zachodzą ogólne przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego i ubezwłasnowolnienia częściowego. Czym się od siebie różnią?

Ubezwłasnowolnienie całkowite osoby starszej jest możliwe, gdy osoba starsza wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń (w szczególności alkoholizmu lub narkomanii), nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Natomiast ubezwłasnowolnienie częściowe osoby starszej jest możliwe, gdy z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii), osobie starszej jest potrzebna pomoc do prowadzenia jej spraw.

Częściowe ubezwłasnowolnienie ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia (zob. postanowienie SN z dnia 15 maja 1969 r., I CR 132/68, LEX nr 6341). Celem instytucji jest ochrona interesów osoby chorej, „a nie interesów władz i nie może obracać się przeciwko osobie chorej” (postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1968 r., II CR 70/68, LEX nr 6324).

Istotna różnica pomiędzy ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym wyraża się w tym, że w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego rozstrzygające znaczenie ma przesłanka w postaci potrzeby zapewnienia pomocy do prowadzenia spraw. Chodzi zarówno o sprawy natury osobistej (np. potrzeba leczenia), jak i sprawy o charakterze majątkowym (orzeczenia SN: z dnia 6 lipca 1967 r., I CR 28/67, OGP 1968, nr 5, poz. 27 i z dnia 30 maja 1968 r., I CR 175/68, RPE 1969, nr 2, s. 325) (Piaskowska Olga Maria, Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego).

Przykład ubezwłasnowolnienia osoby starszej

Marian W. ma 95 lat. Od dwóch lat jego stan zdrowia pogarsza się. Mężczyzna zapomina coraz więcej rzeczy np. co jadł na śniadanie oraz gdzie mieszka. Zdarza się, że Marian W. nie rozpoznaje swojej żony i syna. Pewnego dnia mężczyzna wyszedł do sklepu i nie wrócił do domu, został odnaleziony przez funkcjonariuszy Policji w parku oddalonym 2 km od swojego miejsca zamieszkania. 95-latek nie wiedział wtedy jak się nazywa, jaki jest bieżący rok, a policjantom podawał adres miejsca zamieszkania, z którego wyprowadził się w 1942 roku. Jego żona końcu złożyła wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite. Postanowieniem sądu okręgowego w 2022 roku Marian W. został ubezwłasnowolniony całkowicie. W ustnych motywach rozstrzygnięcia sąd wskazał, że wobec wysłuchania mężczyzny na rozprawie, przesłuchania świadków, opinii biegłego psychiatry i neurologa, nie było, że zaawansowany proces otępienia nie pozwala Marianowi W. na samodzielne prowadzenie własnych spraw w jakimkolwiek zakresie.

Powody ubezwłasnowolnienia osoby starszej

Sam zaawansowany wiek nie jest podstawą do przeprowadzenia procedury ubezwłasnowolnienia danej osoby. Jeżeli pomimo zaawanasowanego wieku, osoba jest w stanie kierować swoim postępowaniem i nie potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw, ubezwłasnowolnienie nie będzie możliwe.

Kiedy więc można ubezwłasnowolnić osobę starszą? Można to zrobić, gdy choroba psychiczna lub inne jej zaburzenia, nie pozwalają na kierowanie własnym postępowaniem samodzielnie lub bez pomocy osób trzecich.

Najczęściej osoby starsze są ubezwłasnowolniane z powodu choroby psychicznej lub innego zaburzenia psychicznego. Dzieje się tak, w szczególności wskutek: udaru mózgu, zespołu otępiennego, demencji, choroby Alzheimera itd.

Wiele osób zastanawia się, czy trzeba ubezwłasnowolnić osobę starszą? W określonych przypadkach zazwyczaj tak, bo taka osoba nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie w obrocie prawnym np. zaciągać zobowiązań, składać oświadczeń woli np. wyrażać zgody na przyjęcie do szpitala.

Ubezwłasnowolnienie osoby z zespołem otępiennym: demencją, Alzheimerem, Parkinsonem

Zespół otępienny jest wywołany chorobą mózgu. U osoby z zespołem otępiennym dochodzi do zaburzeń wyższych funkcji korowych mózgu, takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i ocena.

Obecnie coraz więcej osób cierpi na zespół otępienny w stopniu lekkim, umiarkowanym i głębokim (najpopularniejsze choroby to: demencja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona). Bardzo często osoba pod kątem fizycznym taka osoba jest w dobrym bądź bardzo dobrym stanie, lecz pod względem psychicznym nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować.

Powstaje wtedy konieczność zabezpieczenia takiej osoby w aspekcie prawnym, ponieważ nie jest w stanie samodzielnie pokierować swoim postępowaniem (zdolność do kierowania swoim postępowaniem jest ograniczona bądź wyłączona).

Ubezwłasnowolnienie osoby z zespołem otępienny ma służyć ochronie osoby chorej, w szczególności w zakresie jej osoby i majątku. 

Jak ubezwłasnowolnić osobę starszą? Wniosek i dokumenty

Niestety nie ma jednego wzoru czy strategii postępowania w przypadku ubezwłasnowolnienia osoby starszej. Nie warto także korzystać z gotowych rozwiązań opisywanych na forum internetowym. Sama procedura ubezwłasnowolnienia osoby starszej nie różni się niczym innych typów ubezwłasnowolnienia.

Najpierw konieczne jest złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie do sądu okręgowego. Nie ma ogólnego i jednego wzoru wniosku o ubezwłasnowolnienie osoby starszej. Pismo powinno być dopasowane do danej osoby i jej sytuacji faktyczno-prawnej.

Dlatego warto skorzystać z pomocy adwokata, który pomoże zdecydować, które dokumenty warto załączyć do wniosku oraz jakie dowody przeprowadzić np. dowód z zeznań świadków, dowód z nagrań lub zdjęć itd. Uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie osoby starszej winno być czytelne i zwięzłe oraz zwierać odwołanie do dowodów.

Warto do wniosku załączyć dokumentację medyczną, trzeba też uiścić zaliczkę na poczet wynagrodzenia biegłego psychiatry lub neurologa i psychologa.

O tym jak dokładnie przebiega ubezwłasnowolnienie krok po kroku piszemy tutaj: https://greda-kancelaria.pl/blog/ubezwlasnowolnienie/

Ile trwa i ile kosztuje ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Postępowanie sądowe w sprawie o ubezwłasnowolnienie trwa zazwyczaj od kilkunastu tygodniu do nawet kilkunastu miesięcy. Zdarzają się przypadki, że taka sprawa może trwać latami, wszystko, zależy bowiem od stopnia skomplikowania danej sprawy, przedstawionych dowodów oraz samej postawy seniora, który może przekonywać sąd, że może dalej samodzielnie i świadomie kierować swoim postępowaniem.

A ile kosztuje postępowanie o ubezwłasnowolnienie osoby starszej? Koszty sądowe (opłata sądowa plus biegli) wynoszą około kilkuset złotych, do tego trzeba doliczyć koszt pomocy adwokata oscylujący w granicach od kilkuset do kilku tysięcy złotych. Wszystko, zależy od stopnia skomplikowania danej sprawy.

Jeśli szukasz pomocy prawnej w sprawie o ubezwłasnowolnienie osoby starszej, skontaktuj się z naszą kancelarią adwokacką.

Anna Gręda-Adamczyk

Doświadczony prawnik z wykształcenia i zamiłowania. Prowadzi indywidualną praktykę adwokacką - siedziba jej kancelarii mieści się w Łodzi, ale obszar działania i prowadzonych spraw obejmuje całą Polskę. Oferuje także pomoc prawną Polakom mieszkającym za granicą. Specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego. Mediator sądowy, wykładowczyni, członki Sekcji Praw Dziecka i Sekcji Prawa Rodzinnego przy ORA w Warszawie. Jej kancelaria została wyróżniona w ogólnopolskim konkursie „Kancelaria Przyjazna Dzieciom” organizowanym przez Komitet Ochrony Praw Dziecka.