Zmiana płci może być rozumiana w sensie biologicznym lub w sensie prawnym. Prawnie zmiana płci w Polsce odbywa się na drodze sądowej poprzez wytoczenie procesu z powództwa osoby, która chce zmienić płeć. Proces jest wtoczony przeciwko jej rodzicom. Jest to powództwo o ustalenie istnienia prawa bądź stosunku prawnego.
Na czym polega i jak wygląda zmiana płci?
Transseksualizm jest to odczuwanie swoistej niezgodności płci. Odczuwanie niezgodności płci musi być trwałe a nich chwilowe. Niezgodność występuje między doświadczoną tożsamością płciową a przypisaną danej osobie płcią.
Płeć może być zmieniona z męskiej na żeńską (zmiana płci z mężczyzny na kobietę) albo z żeńskiej na męską (zmiana płci z kobiety na mężczyznę).
Statystycznie podaje się, że transseksualizm występuje u 1 na 30 000. osób o płci biologicznej męskiej (m/k) i 1 na 100 tys. osób o płci biologicznej żeńskiej (k/m).
W jakim wieku można zmienić płeć? Prawnie nie ma znaczenia, w jakim jest wieku osoba, która ma zamiar dokonać sądownej zmiany płci, ale musi mieć ona pełną zdolność do czynności prawnych i zdolność procesową, czyli być pełnoletnia.
Płeć zmieniają osoby zarówno młode np. przed 30. rokiem życia jak i dojrzałe np. po 60 roku życia. Każda osoba musi wyważyć za i przeciw zmiany płci.
Jedyną opcją leczenia transseksualizmu jest operacyjna zmiana płci. Jak wygląda i na czym polega zmiana płci pod kątem biologicznym?
Jest to skomplikowany proces medyczny pod względem farmakologicznym i chirurgicznym (jest to tzw. operacyjna zmiana płci). Jej koszt uzależniony jest od danego przypadku, ponieważ nie wszystkie procedury są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Biologiczna zmiana płci, nie jest tożsama ze zmianą płci w sensie prawnym. Aby prawnie zmienić płeć należy pozwać na drodze sądowej własnych rodziców, którzy mogą wspierać dziecko w sądownej zmianie płci albo utrudniać ten proces dziecku.
Kluczowa jest tutaj opinia biegłych sądowych, zwłaszcza opinia seksuologiczna a nie stanowisko procesowe rodziców.
Zmiana płci a polskie prawo – czy zmiana płci w Polsce jest legalna?
Zmiana płci metrykalnej w Polsce jest legalna, a polskie prawo przewiduje prawną procedurę zmiany płci. Choć nie ma szczególnych unormowań prawnych w tym zakresie, to możliwe jest wytoczenie powództwa o ustalenie, że dany mężczyzna jest kobietą albo dana kobieta jest mężczyzną.
Powództwo wytacza osoba, która dokonała biologicznej korekty płci przeciwko swoim rodzicom lub ustanowionemu kuratorowi, gdy rodzice już nie żyją.
Podstawę materialnoprawną powództwa o ustalenia prawa lub stosunku prawnego, stanowi przepis art. 189 k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.
Według tego przepisu, warunkiem koniecznym skuteczności powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jest istnienie interesu prawnego w ustaleniu po stronie występującego z roszczeniem.
Dlatego też sąd ma obowiązek badania z urzędu istnienia interesu prawnego w każdym stanie sprawy, a jego niezbadanie jest równoznaczne z niewyjaśnieniem wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (więcej informacji znajdziesz w książce: Bronisław Czech, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom 1, C.H. Beck, 4 wydanie s. 825).
Od czego zacząć zmianę płci metrykalnej w Polsce – kto to może zrobić? Instrukcja krok po kroku
Jak rozpocząć proces zmiany płci? W zasadzie zmiana płci dotyczy dwóch sytuacji, a mianowicie przypadku zdiagnozowania u danej osoby transseksualizmu, bądź interseksualizmu (hermafrodytyzmu).
Formalnej zmiany płci można dokonać dopiero po nabyciu pełnej zdolności do czynności prawnych, czyli osiągnięciu pełnoletniości. Podstawą do zmiany płci jest nie tyle stwierdzenie rozbieżności odczuwania płci psychicznej od fizycznej, ile zdiagnozowanie transseksualizmu, bądź interseksualizmu, połączonego z odmienną identyfikacją płciową.
Z tego względu proces zmiany płci zawsze zaczyna się od kontaktu z lekarzami specjalistami, a samą diagnozę stawia najczęściej lekarz seksuolog.
Poszczególne etapy zmiany płci są z reguły następujące:
- wykonanie badań,
- postawienie diagnozy,
- rozpoczęcie terapii hormonalnej,
- proces sądowy i zmiana pici prawnej,
- zmiana dokumentów,
- kolejne operacje podzielone na etapy.
Pierwszy krok w procesie zmiany płci to wykonanie badań niezbędnych do postawienia diagnozy i kontakt z lekarzem. Ponieważ transseksualizm traktowany jest jako zaburzenie psychiczne, w dużej mierze lekarz podejmuje decyzję na podstawie wywiadu, rozmów z pacjentem, wyników testów psychologicznych, dlatego wymagana jest opinia psychologa. Rzadziej potrzebna jest konsultacja psychiatryczna.
Oprócz testów psychologicznych, potrzebne są też inne badania, takie jak tomografia komputerowa, EEG, badanie krwi, badanie poziomu hormonów. Zawsze ostateczną decyzję podejmuje lekarz prowadzący.
W przypadku postawienia odpowiedniej diagnozy rozpoczyna się terapia hormonalna. Pacjent otrzymuje hormony, a dopiero po postawieniu diagnozy i rozpoczęciu terapii hormonalnej możliwe jest wniesienie do sądu pozwu o zmianę płci na podstawie art. 189 k.p.c.
Podstawowymi dowodami w sprawie jest opinia (diagnoza) lekarza seksuologa oraz zeznania powoda, a więc osoby zainteresowanej zmianą płci. Pozwanymi w takim procesie są rodzice osoby występującej z żądaniem ustalenia, którzy mogą aktywnie w nim uczestniczyć, a gdy są przeciwni zmianie płci swojego dziecka, mogą znacząco utrudniać i spowalniać proces (uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 20 listopada 2017 roku w sprawie I C 36/17).
Po zakończeniu procedur medycznych dana osoba nadal nosi imię i nazwisko wskazujące na inną płeć przeciwną, jej płeć w jej akcie urodzenia jest wpisana jako płeć pierwotna.
Przykład:
A.B. urodzona jako kobieta, rozwiedziona, matka jednego pełnoletniego i samodzielnego dziecka od wczesnych lat dziecięcych nie akceptowała swojej płci jako kobieta. Próbowała zagłuszyć swoje odczucia wykonywaniem „damskich” zawodów np. sprzedawczyni w drogerii oraz wstąpieniem w związek małżeński. Około pięć lat temu A.B. podjęła diagnostykę. Stwierdzono u niej transseksualizm oraz przeszła leczenie farmakologiczne. A.B. wygląda jak mężczyzna oraz czuje się mężczyzną. W związku z tym A.B. pozwała swoich rodziców o ustalenie, iż jest płci męskiej. Rodzice nie zajęli stanowiska. Sąd po przeprowadzeniu opinii biegłego psychologa, psychiatry i seksuologa uwzględnił powództwo w całości. A.B. chce także usunąć damskie narządy płciowe.
Sprawy sądowe po zmianie płci. Co dalej z małżeństwem?
Wiele osób zastanawia się jak wygląda sprawa zmiany płci w momencie, gdy taka osoba jest w związku małżeńskim. Czy mężatka albo żonaty mężczyzna może zmienić płeć?
Stan cywilny co do zasady nie jest przeciwskazaniem do zmiany płci metrykalnej, natomiast praktyka pokazuje, że osoby zmieniające płeć zazwyczaj nigdy nie pozostawały w związku małżeńskim albo związek małżeński został wcześniej rozwiązany przez rozwód bądź ustał przez śmierć jednego z małżonków.
Jeżeli osoba, która zmienia płeć jest w związku małżeńskim, to nie skutkuje to w sposób automatyczny rozwodem. Zmiana płci nie wpływa na długi oraz zobowiązania alimentacyjne np. wobec własnego dziecka.
Nowe dokumenty i nowy PESEL po zmianie płci?
Po zmianie płci dokonuje się wpisu w akcie urodzenia nowej płci (dochodzi wtedy do zmiana płci w akcie urodzenia). Zmiana dokumentów po zmianie płci jest bardzo ważna. Po pierwsze należy zmienić dowód osobisty, bo zmianie ulega imię i zazwyczaj nazwisko. To samo dotyczy innych dokumentów takich jak prawo jazdy, paszport.
Czy PESEL ulega zmianie w razie zmiany płci? Pesel w takiej sytuacji powinien także ulec zmianie, ponieważ przedostatnia cyfra numeru PESEL świadczy o płci. Przedostatnia cyfra PESEL kobiety jest parzysta, a mężczyzny nieparzysta.
Wiek emerytalny w Polsce a zmiana płci – jak długo trzeba pracować?
W Polsce kobieta musi skończyć 60. rok życia, aby uzyskać wiek emerytalny, a mężczyzna musi pracować do 65. roku życia.
W razie sądownej zmiany płci osiągnięcie wieku emerytalnego może skrócić się albo wydłużyć. Oznacza to, że np. mężczyzna, który zmienił płeć na żeńską może przejść na emeryturę w wieku 60 lat, a kobieta, która zmieniła płeć na męską na emeryturę przechodzi pięć lat później.
Emerytura oraz renta i inne świadczenia z ubezpieczeń społecznych należą się osobie, która dokonała sądownej zmiany płci na zasadach ogólnych.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy prawnej adwokata w procesie zmiany płci?
W procesie sądowej zmiany płci warto skorzystać z pomocy adwokata. Zasadne jest, aby pozew, czyli dokument rozpoczynający proces, został profesjonalnie przygotowany dla danej osoby pod kątem jej konkretnej sytuacji faktycznej i prawnej.
Sprawy te wiążą się z bardzo dużym ładunkiem emocjonalnym, zwłaszcza, gdy żyjący rodzice nie akceptują faktycznej, biologicznej zmiany płci dziecka i temu się przeciwstawiają np. utrudniając postępowanie w sądzie.
Kancelaria adwokat Anna Gręda-Adamczyk sporządza pozwy o zmianę płci (ustalenie płci) a także reprezentuje zarówno osoby chcące zmienić płeć jak i rodziców tych osób. Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej związanej ze zmianą płci skontaktuj się z naszą kancelarią.
Niniejszy wpis na blogu zawiera najbardziej przydatne i ogólne informacje na temat omawianego zagadnienia prawnego. Wpis nie stanowi porady prawnej, ani nie stanowi rozwiązania konkretnej sprawy bądź problemu prawnego. Nawet, jeśli Twoja sytuacja jest bardzo podobna to szczegóły mogą wpływać na rodzaj postępowania i działania prawnego. Z tego względu swoją indywidualną sytuację prawną i faktyczną zawsze należy skonsultować z adwokatem.
