Małżonkowie mogą wybrać, jaka forma ustroju majątkowego będzie obowiązywała między nimi w czasie trwania ich małżeństwa. Najczęściej spotykanym ustrojem są: ustawowa wspólność majątkowa małżeńska oraz rozdzielność majątkowa małżeńska. Ustanawia się je umową małżeńską w formie aktu notarialnego przez notariuszem (intercyza) albo sądownie (przymusowa rozdzielność majątkowa małżeńska).
Spis treści – kliknij, by przejść do interesującego cię akapitu:
- Jakie są rodzaje ustroju majątkowego między małżonkami?
- Co to jest rozdzielność majątkowa małżeńska?
- Rozdzielność majątkowa – intercyza przed i po ślubie
- Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej – jak jej dokonać?
- Separacja małżeńska a rozdzielność majątku
- Rozwód a rozdzielność majątkowa małżonków
- Ile kosztuje rozdzielność majątkowa małżeńska?
- Skutki rozdzielności majątkowej – jakie ma wady i zalety?
- Zniesienie rozdzielności majątkowej – czy jest możliwe jej unieważnienie?
Jakie są rodzaje ustroju majątkowego między małżonkami?
W momencie zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska. Trwa ona aż jej ustania poprzez np. rozwód albo śmierć jednego z małżonków.
Polega ona na gromadzeniu przez małżonków majątku wspólnego, w którym małżonkowie mają równe udziały – po ½ każdy z małżonków. Przeciwieństwem wspólności majątkowej jest rozdzielność majątkowa małżeńska.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.) określa nie tylko ustroje majątkowe małżeńskie w postaci wspólności majątkowej małżeńskiej i rozdzielności majątkowej, ale także:
- ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej małżeńskiej – rozszerzenie składników wspólności majątkowej małżeńskiej na inne składniki. Należy pamiętać, że nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na: przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny; prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (art. 49 k.r.o.).
- ustrój ograniczonej wspólności majątkowej małżeńskiej – wyłączenie pewnych składników ze wspólności majątkowej małżeńskiej.
- ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej z wyrównaniem dorobków – jest to w istocie rozdzielność majątkowa małżeńska z rozliczeniem dorobku, czyli wzrostu wartości majątku każdego małżonka po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej z wyrównaniem dorobków. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków, a w razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, sprawę rozstrzyga sąd (art. 514 k.r.o.).
Co to jest rozdzielność majątkowa małżeńska?
Rozdzielność majątkowa małżeńska to przeciwieństwo ustawowej wspólności majątkowej. Skutkiem rozdzielności jest więc to, że małżonkowie nie mają wspólnego majątku. W tej formie każdy z małżonków ma swój odrębny majątek osobisty, którym dysponuje i zarządza samodzielnie.
Zgodnie z przepisem art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Te ważne powody to okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30.5.1996 r., III CZP 54/96, OSNC 1996, Nr 10, poz. 130).
Żeby wprowadzić rozdzielność majątkową małżeńską należy podpisać umowę majątkową małżeńską (intercyzę) przed notariuszem. Jest to tzw. umowa o rozdzielności majątkowej małżeńskiej.
Zgodnie z przepisem art. 47 k.r.o. małżonkowie mogą rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową (przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego) albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
Rozdzielność majątkowa – intercyza przed i po ślubie
Intercyza to rodzaj umowy małżonków dotyczącej ich majątku. Intercyza jest potocznym sformułowaniem rozdzielności majątkowej małżeńskiej.
Wyróżniamy następujące rodzaje umów – intercyz:
- umowa wyłączająca wspólność majątkową (wprowadzająca rozdzielność majątkową albo rozdzielność z wyrównaniem dorobków),
- umowa rozszerzająca wspólność majątkową,
- umowa ograniczająca wspólność majątkową,
- umowa przywracająca wspólność ustawową.
Intercyzę małżonkowie mogą ustanowić przed ślubem jak i już po zawarciu małżeństwa. Majątek dzielony jest w ten sposób, że najpierw ustalamy, co wchodzi w skład majątku wspólnego, jaka jest wartość składników, a dalej ustala się, który z małżonków przejmuje na własność jaki składnik majątkowy.
Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych i Sądu Najwyższego ustala się skład majątku na datę ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a wartość majątku wg cen aktualnych.
Przykład:
Anna i Benedykt wzięli ślub 1.06.2016 roku. Dnia 10.03.2020 roku Sąd Okręgowy w Łodzi rozwiązał ich małżeństwo przez rozwód. Wyrok jest prawomocny od 18 marca 2020 roku. Byli małżonkowie nie mogli się porozumieć do co zasad podziału majątku, tj. mieszkania obciążonego kredytem hipotecznym i dwóch samochodów. Wobec tego Anna złożyła 1.09.2022 roku wniosek o podział majątku wspólnego stron. Biegły dnia 10 grudnia 2022 roku wycenił nieruchomość wartą w chwili rozwodu kwotę 500 000 zł na kwotę 570 000 zł. Bierze się bowiem pod uwagę stan majątku na dzień uprawomocnienia się wyroku o rozwód to jest 18 marca 2020 roku i ceny aktualne, a więc z grudnia 2022 roku.
Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną
Małżonkowie mogą zawrzeć intercyzę przed zawarciem małżeństwa lub w jego trakcie. Intercyza obowiązuje ona od momentu jej podpisania w formie aktu notarialnego przed notariuszem – działa wtedy na przyszłość. Niemożliwe u notariusza jest natomiast ustalenie rozdzielności z datą wsteczną.
Żeby rozdzielność działała wstecz, konieczne jest wytoczenie powództwa o ustalenie rozdzielności majątkowej małżeńskiej z datą wsteczną (nie od daty wydania wyroku sądowego, lecz np. od daty, gdy małżonkowie przestali się kontaktować i przekazywać sobie informacje odnośnie majątku).
Wniosek o rozdzielność majątkową z datą wsteczną składa się do sądu rejonowego, a sprawą zajmuje się wydział rodzinny.
Jak wygląda rozdzielność majątkowa w sądzie? Jest to normalny proces sądowy, w którym należy udowodnić, jakie są ważne powody, żeby sąd ustanowił przymusową rozdzielność majątkową między stronami. Najczęstszym ważnym powodem jest separacja faktyczna stron.
Skutkiem rozdzielności majątkowej małżeńskiej z data wsteczną jest podział majątku na datę jej ustania, a ta data może być wcześniejsza niż data rozwodu.
Przykład 1:
Anna K. i Robert K. postanowili się rozwieść. Z uwagi na to, że oboje prowadzą swoje firmy, chcieli ustalić rozdzielność majątkową małżeńską. Od stycznia 2022 roku małżonkowie K. ze sobą nie mieszkają, nie widują się oraz w zasadzie się ze sobą nie kontaktują. Małżonkowie K. mają jedno dziecko, które ma 28 lat i mieszka w Wielkiej Brytanii. Anna K. kupiła dnia 1 września 2022 roku samochód za kwotę 150 000 zł a Robert K. kupił dnia 10 września 2022 roku maszynę co cięcia metalu za 38 000 euro. Dnia 1 października 2022 roku małżonkowie podpisali umowę o rozdzielność majątkową małżeńską.
Oznacza to, że małżonkowie będą dzielić się majątkiem wspólnym na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej to jest na dzień 1 października 2022 roku a nowy samochód i maszyna do cięcia metalu będzie podlegać podziałowi.
Przykład 2:
Anna K. i Robert K. postanowili się rozwieść. Prowadzą swoje firmy, chcieli ustalić rozdzielność majątkową małżeńską. Anna K. kupiła dnia 1 września 2022 roku samochód za kwotę 150 000 zł a Robert K. kupił dnia 10 września 2022 roku maszynę co cięcia metalu za 38 000 euro. Żadne z małżonków nie informowało ani nie ustalało z drugim tychże zakupów. Dnia 1 października 2022 roku Anna K. wytoczyła powództwo o ustalenie rozdzielności majątkowej małżeńskiej z datą 1 stycznia 2022 roku. Robert K. w odpowiedzi na pozew wskazał, że separacja faktyczna stron powstała od lutego 2022 roku, ponieważ na początku stycznia 2022 roku strony jeszcze razem mieszkały i kupiły na kredyt lodówkę. Sąd ustalił przymusową rozdzielność majątkową małżeńską między Anną K. i Robertem K. od 1 lutego 2022 roku.
Oznacza to, że małżonkowie będą dzielić się majątkiem wspólnym na dzień ustania wspólności ustawowej małżeńskiej to jest na dzień 1 lutego 2022 roku a nowy samochód i maszyna do cięcia metalu nie będzie podlegać podziałowi, bo rzeczy te zostały zakupione po powstaniu rozdzielności majątkowej małżeńskiej.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej – jak jej dokonać?
Jak już wskazano rozdzielność majątkową małżeńską można dokonać na dwa sposoby – sądowny lub umowny.
Kluczowe jest najpierw ustalenie np. z adwokatem, czy lepiej jest ustanowić rozdzielność majątkową małżeńską na przyszłość (u notariusza w formie aktu notarialnego), czy też sądownie z datą wsteczną.
Umowna rozdzielność majątkowa jest krótkim aktem notarialnym. Przy jej podpisaniu konieczne jest posiadanie dowodów osobistych, odpisu aktu małżeństw i zgodnej woli ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Taką rozdzielność dokonać można przed ślubem jak i po ślubie.
Warto podkreślić, że notariusz nie udziela porad prawnych, lecz dba o zgodność przebiegu czynności notarialnej z przepisami prawa. Tak więc w kwestii porady prawnej w sprawie rozdzielności majątkowej, należy skonsultować się wcześniej z adwokatem.
Sądowną rozdzielność majątkową należy rozważyć, gdy nie ma zgody obu małżonka na rozdzielność, a w kwestii podziału majątku byłoby to właściwe. W tej sprawie konieczne jest przygotowanie pozwu do sądu, w którym należy podać istotne okoliczności faktyczne dla rozstrzygnięcia danej sprawy. Do pozwu należy również dołączyć odpis aktu małżeństwa.
Przygotowanie pozwu można zlecić adwokatowi, który przygotuje odpowiedni wniosek, odpowiednio go uargumentuje oraz unikanie błędów formalnych, które mogą spowodować, że pozew zostanie oddalony.
Separacja małżeńska a rozdzielność majątku
Czy separacja powoduje rozdzielność majątkową małżeńską? Orzeczenie separacji wyrokiem albo postanowieniem sądowym, powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej z mocy prawa (automatyczna rozdzielność majątkowa małżeńska).
Z chwilą zniesienia separacji powstaje zaś między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.
Rozwód a rozdzielność majątkowa małżonków
Z chwilą rozwodu między stronami automatycznie ustaje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska. Rodzaj rozwodu nie ma znaczenia. Rozdzielność majątkowa powstanie zarówno przy rozwodzie bez orzekania o winie jak i przy rozwodzie z orzekaniem o winie.
Zniesienie wspólności ustawowej majątkowej otwiera możliwości do podziału majątku wspólnego. Zawsze na rozprawie rozwodowej sąd zadaje obu stronom pytanie, jaki łączy ich ustrój majątkowy małżeński.
Dla postępowania rozwodowego nie ma znaczenia, czy strony mają ustawową wspólność majątkową czy rozdzielność majątkową małżeńską. Informacja ta powinna być jednak zawarta w pozwie o rozwód. Na rozprawie rozwodowej sąd ustala, jaki ustrój panuje między małżonkami oraz od kiedy.
Przykład:
Krystyna L. i Józef K. zawarli związek małżeński w 1983 roku. Powstała między nimi ustawowa wspólność majątkowa małżeńska. Na początku XXI wieku Józef K. rozpoczął ryzykowną działalność gospodarczą. Krystyna L. i Józef K. postanowili się zabezpieczyć i zawrzeć umowę majątkową małżeńską – rozdzielność majątkową. Akt notarialny podpisano dnia 1 marca 2004 roku. Od 2010 roku firma Józefa K. przynosiła milionowe dochody. Małżeństwo małżonków L. rozwiązano przez rozwód dnia 2 sierpnia 2022 roku. Wyrok jest prawomocny od dnia 9 sierpnia 2022 roku.
Z dniem 1 marca 2004 roku między małżonkami L. powstała rozdzielność majątkowa małżeńska Podział majątku wspólnego dotyczy majątku wspólnego na dzień 1 marca 2004 roku. To co Józef K. zarobił po zawarciu intercyzy nie ma znaczenia w sprawie o podział majątku.
Ile kosztuje rozdzielność majątkowa małżeńska?
Wiele osób zastanawia się, jaki jest koszt rozdzielności majątkowej małżeńskiej? Jest to uzależnione od konkretnej formy.
Najtańsza opcja to rozdzielność majątkowa małżeńska na przyszłość jako umowa zawarta u notariusza. Jej koszt około kilkuset złotych.
Najdroższa opcja to opcja przymusowej rozdzielności sądowej. Wówczas koszt opłaty sądowej od pozwu wynosi 200 zł. Koszty zastępstwa adwokackiego to kwota zazwyczaj około kilku tysięcy złotych.
Długość i stopień skomplikowania postępowania zależy od czynności, które należy w sprawie podjąć. Postępowanie może być długotrwałe z uwagi na ilość czynności, które należy podjąć np. przesłuchanie świadków, dowody z dokumentów itd.
Zazwyczaj jeden z małżonków nie jest zainteresowany rozdzielnością majątkową z data wsteczną, co może wpływać na przebieg i czas postępowania.
Skutki rozdzielności majątkowej – jakie ma wady i zalety?
Rozdzielność majątkowa ma wiele zalet, ale także wiele wad, ponieważ rozdzielność majątkowa nie zawsze jest idealnym rozwiązaniem.
Zalety rozdzielności majątkowej małżeńskiej to m.in.:
- ochrona majątku, zwłaszcza gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, zwłaszcza obarczoną dużym ryzykiem finansowym;
- brak odpowiedzialności za długi małżonka, gdy kontrahent wiedział o intercyzie;
- niezależność finansowa małżonków w nabywaniu i sprzedawaniu majaku; samodzielność w dysponowaniu majątkiem bez zgody drugiego z małżonków;
- brak konieczności podziału majątku po rozwodzie;
Główne wady rozdzielności to natomiast:
- osobne liczenie zdolności kredytowej małżonków w wypadku ubiegania się o kredyt;
- brak możliwości wspólnego rozliczania podatków.
Zniesienie rozdzielności majątkowej – czy jest możliwe jej unieważnienie?
Czy rozdzielność majątkową można cofnąć? Zniesienie rozdzielności majątkowej jest możliwe w każdym czasie, jeżeli małżonkowie są co do tego zgodni i zawrą taka umowę w formie aktu notarialnego.
Wówczas od dnia podpisania aktu, między małżonkami będzie istniał nowy ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej – ustalony przez małżonków.
W razie nie ustalenia takiego ustroju między nimi zaczyna obowiązywać ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
W trakcie trwania małżeństwa można wiele razy zmieniać ten ustrój majątkowy.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie rozdzielności majątkowej małżonków skontaktuj się z naszą kancelarią. Możesz skorzystać z pomocy prawnej w formie online.
Niniejszy wpis na blogu zawiera najbardziej przydatne i ogólne informacje na temat omawianego zagadnienia prawnego. Wpis nie stanowi porady prawnej, ani nie stanowi rozwiązania konkretnej sprawy bądź problemu prawnego. Nawet, jeśli Twoja sytuacja jest bardzo podobna to szczegóły mogą wpływać na rodzaj postępowania i działania prawnego. Z tego względu swoją indywidualną sytuację prawną i faktyczną zawsze należy skonsultować z adwokatem.
