Małoletnie dziecko może odziedziczyć spadek, który składa się nie tylko z aktywów (majątek), ale także pasywów (długi). Dlatego każdy rodzic sprawujący władzę rodzicielską, powinien posiadać wiedzę na temat odrzucenia spadku. Warto wiedzieć, jak uchronić dziecko przez przyjęciem spadku obciążonego długami np. po dalekim krewnym, którego dziecko nigdy nie widziało na oczy.
Dziedziczenie i odrzucenie spadku przez dziecko w polskim prawie
Każda osoba niezależnie od wieku może odziedziczyć majątek lub długi zmarłej osoby. Pojęcie dziedziczenia spadku oznacza dokładnie przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego (zazwyczaj jest to śmierć spadkodawcy) ogółu praw i obowiązków na spadkobiercę.
W polskim prawie występują dwa tytuły dziedziczenia:
- z mocy ustawy (gdy spadkodawca nie sporządził testamentu);
- z mocy testamentu (gdy spadkodawca powołał w testamencie spadkobiercę).
Spadkobierca, czyli osoba, która ma odziedziczyć spadek, musi w chwili otwarcia spadku mieć zdolność prawną (żyć lub być już poczętym i urodzić się żywym).
W procesie dziedziczenia nie ma znaczenia wiek spadkobiercy. Można zostać spadkobiercą będąc nawet kilkutygodniowym płodem.
W jaki sposób dziecko może odziedziczyć spadek? Małoletni może odziedziczyć spadek jako zstępny w linii prostej tj. jako dziecko, wnuk, prawnuk, a także w linii bocznej tj. nawet po ciotecznym wujku bądź ciotecznej babce. Dlaczego tak się dzieje?
Podstawą prawną kolejności dziedziczenia, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, jest Kodeks cywilny, który mówi, że:
- w pierwszej kolejności powołane z ustawy do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych; jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych) – art. 931 k.c.;
- w braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku są z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku – art. 932 k.c.;
- w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych, a jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym – art. 932 k.c.;
- w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych; jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy – art. 934 k.c.
W istocie przepis art. 934 k.c. powoduje, że małoletnie dziecko może odziedziczyć spadek nawet po bardzo dalekim krewnym, którego nawet rodzice mogli nie znać.
Istotne jest, aby pamiętać, że jeżeli rodzic odrzuca spadek po swoim krewnym, to powinien zawsze bezwzględnie dopełnić wszelkich formalności, aby odrzucić tez spadek w imieniu swojego dziecka.
Aby uzyskać sądowną zgodę na czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka, konieczne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego, a potem złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem lub notariuszem.
Kto w imieniu dziecka może odrzucić spadek?
Odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka może jeden z rodziców lub oboje rodziców, ale muszą oni otrzymać stosowne zezwolenie na odrzucenie spadku. W wypadku, gdy dziecko nie ma rodziców, bo np. oni nie żyją, to stosowne zezwolenie jest udzielane opiekunowi prawnemu np. rodzinie zastępczej w osobie babci.
Odrzucenie spadku przez jednego rodzica jest możliwe, gdy drugi z rodziców np. pracuje poza granicami kraju, odbywa karę pozbawienia wolności czy już nie żyje.
Spadek może przyjąć jedno z dzieci, a drugie z dzieci odrzucić spadek. Możliwe jest także odrzucenie spadku przez małoletniego, który mieszka za granicą.
Pamiętać należy, że dziecko poczęte, ale nienarodzone pod warunkiem, że urodzi się żywe, także może dziedziczyć spadek, więc w imieniu tego dziecka także trzeba odrzucić spadek.
Jaki jest termin na odrzucenie spadku przez małoletniego?
Polskie prawa jasno określa wymagany termin na odrzucenie spadku. Ile jest czasu na odrzucenie spadku przez dziecko? Małoletni ma na to dokładnie 6 miesięcy.
A jak liczyć termin na odrzucenie spadku? Termin liczy się, od dnia, w którym małoletni, czyli jego rodzice dowiedzieli się o powołaniu małoletniego do spadku. Najczęściej będzie to dzień odrzucenia spadku przez rodzica.
Wówczas niezwłocznie należy złożyć wniosek do sądu rejonowego wydziału rodzinnego i nieletnich o udzielenie zezwolenia na czynność prawną przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka, tj. odrzucenie spadku, a następnie niezwłocznie złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego.
Odrzucenie spadku po terminie – czy jest to możliwe?
Wiele osób zastanawia się, czy jest możliwe odrzucenie spadku po upływie 6 miesięcy. Jest to możliwe, a kluczowe w tym przypadku są… wady oświadczenia woli.
Zgodnie z art. 1019 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
- spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Paragraf drugi ww. przepisu stanowi, że spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.
Bezwzględnie uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, wymaga zatwierdzenia przez sąd. Błąd zazwyczaj polega na braku wiedzy na temat stanu aktywów i pasywów spadkodawcy.
Niemniej jednak spadkobierca winien zachować należytą staranność w ustalaniu masy spadkowej.
Jak napisać wniosek o odrzucenie spadku po terminie?
W pierwszej kolejności należy sporządzić wniosek i prawidłowo go uzasadnić oraz przytoczyć dowody. Wniosek należy złożyć w sądzie. Jakie są okoliczności ważne i co powinno być zawarte we wniosku?
Bardzo istotne są okoliczności, czy rodzice małoletniego dziecka działali pod wpływem błędu istotnego (uzasadniającego przypuszczenie), że gdyby nie działali pod wpływem błędu i oceniali sprawę rozsądnie, złożyliby w imieniu dzieci w określonym terminie oświadczenie o odrzuceniu spadku.
Błędem w rozumieniu powyższego przepisu jest zatem jedynie błąd, co do znajomości przedmiotu spadku. O tym błędzie można mówić wtedy, gdy istniał brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego i nie był on wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy.
Sądy wielokrotnie w różnych składach wypowiadały się na temat rozumienia błędu.
Orzecznictwo stoi na stanowisku, że poprzestanie na pozbawionym konkretnych podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2018 roku, II CSK 213/18, Legalis nr 1842960, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 roku, IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94).
Stwierdzenie, że spadkobierca nie dołożył należytej staranności, powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i ustaleniem, jakich aktów staranności można było od niego wymagać.
Odnosi się to do sprecyzowanych czynności, które faktycznie i prawnie spadkobierca mógłby podjąć, zmierzając do uzyskania koniecznej wiedzy o spadku.
W razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności, wskazane jest określenie, jakich działań, w okolicznościach danej sprawy, prowadzących do pozyskania tej wiedzy, można było od niego wymagać, ponieważ doprowadziłoby to do uniknięcia błędu (tak postanowił Sąd Najwyższy w dniu 15 maja 2018 roku, II CSK 5/18, LEX nr 2500410; vide III Ca 205/19 – uzasadnienie Sąd Okręgowy w Łodzi z 2019-06-04).
Jak napisać wniosek o odrzucenie spadku przez małoletniego?
Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, czyli wniosek o zgodę/zezwolenie na odrzucenie spadku w dziecka, powinien być bardzo starannie przygotowany oraz uwzględniać istotne podstawy faktyczne i prawne danego klienta.
Nie istnieje uniwersalny wzór wniosku o wyrażanie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Sam wniosek jak i uzasadnienie wniosku powinno być prawidłowo sporządzone i mieć unikalną formę. We wniosku należy powołać się na:
- kolejność dziedziczenia np. dziecko doszło do spadku, ponieważ jego ojciec odrzucił spadek po swoim ojcu;
- interes dziecka w odrzuceniu spadku, np. w spadku znajdują się same pasywa a nie znajdują się żadne aktywa;
- majątek i długi spadkodawcy, np. spadkodawca nie posiadał majątku przedstawiającego jakiejkolwiek wartości, a miał zadłużenie w ZUS i urzędzie skarbowym;
- kontakty ze spadkodawcą, np. dziecko nigdy nie widziało dziadka, dziadek nigdy nie widział dziecka ani nie utrzymywał z dzieckiem żadnych kontaktów;
- inne ważne okoliczności.
Do wniosku należy załączyć odrzucenie spadku przez innych krewnych dziecka, odpis aktu urodzenia dziecka, odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz zawrzeć okoliczności przemawiające za tym, że w najlepszym interesie dziecka jest odrzucić spadek.
Opłata sądowa od wniosku wynosi 100 zł a opłata skarbowa wynosi 17 zł.
Z uwagi na to, że wniosek powinien być dopasowany do danego klienta i danej sytuacji prawnej, odradzamy korzystanie z gotowych wzorów o odrzucenie spadku przez małoletniego, które często są obarczone błędami. Warto skorzystać z pomocy adwokata, który doradzi, czy lepiej przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czy też spadek odrzucić oraz przygotuje za nas wszelkie niezbędne dokumenty.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego w sądzie
Samo odrzucenie spadku w imieniu małoletniego bez uprzedniej zgody sądu jest nieważne. Sama procedura odrzucenia spadku jest dwuetapowa:
- postępowanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia przez sąd rodzinny na odrzucenie spadku – to sąd rodzinny wydaje stosowane zezwolenie;
- odrzucenie spadku w imieniu małoletniego przed notariuszem lub przed sądem.
Sprawa w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odrzucenie spadku, zazwyczaj rozpoznawana jest po przeprowadzeniu jednej rozprawy. Orzeczenie może być także wydane na posiedzeniu niejawnym.
Przesłuchani na rozprawie są rodzice oraz świadkowie. O co pyta sąd? Sąd ustala, czy w interesie dziecka jest odrzucić, czy też przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Możliwe jest, że sąd oddali wniosek i tym samym dojdzie do odmowy udzielenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Postanowienie sądu I instancji jest zaskarżalne do sądu II instancji apelacją. Zazwyczaj sprawa trwa około kilka miesięcy.
Po uzyskaniu prawomocnego zezwolenia na odrzucenie spadku, należy niezwłocznie złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego przed notariuszem bądź przed sądem.
Przykład:
W dniu 14.01.2022 roku zmarła Janina B., która pozostawiła po sobie syna Michała B. Janina była osobą bezdomną, miała długi i mieszkała na terenie ogródków działkowych. O śmierci matki Pan Michał dowiedział się z doniesień medialnych, ponieważ jego matka zmarła wskutek wybuchu altany, w której nocowała. Altana znajdowała się w ogródku działkowym, który należał do zmarłego w 2010 roku ojca Pana Michała, byłego męża Janiny.
Pan Michał faktycznie nie użytkuje altany, bo wyprowadził się do innego miasta, więc niezwłocznie po śmierci matki odrzucił spadek przed notariuszem.
Pan Michał ma jednego syna Adriana, który urodził się w 2015 roku oraz córkę Basię, która urodziła się 1 lutego 2022 roku, a więc po śmierci Janiny.
Michał wraz z żoną i matką dzieci złożył wniosek do sądu opiekuńczego o udzielenie im zezwolenia na odrzucenie spadku w imieniu obojga małoletnich dzieci.
Wniosek umotywowany został długami Janiny, eksmisją z mieszkania oraz brakiem kontaktów z Janiną od kilku lat.
Dnia 10 sierpnia 2022 roku sąd rejonowy wydał postanowienie, którym zezwolił rodzicom na odrzucenie spadku. Od dnia 18 sierpnia 2022 roku orzeczenie jest prawomocne. Dnia 29 sierpnia 2022 roku małżonkowie B. odrzucili spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci przed notariuszem.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka u notariusza
Odrzucenie spadku przez małoletniego dziecka przed notariuszem jest możliwe po uprzednim uzyskaniu prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego. Sąd musi wyrazić zgodę na dokonanie czynności przekraczającej zwykłe zarząd majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku.
Samo zezwolenie na dokonanie czynności nie jest równoznaczne z jej dokonaniem. Najszybciej i najtaniej odrzucić spadek w imieniu dziecka przed notariuszem. Należy uczynić to niezwłocznie, czyli bez uzasadnionej zwłoki po uprawomocnieniu się postanowienia.
U notariusza obecny musi być rodzic bądź rodzice, którym udzielono zezwolenia na dokonanie tych czynności. Koszt takiego notarialnego odrzucenia spadku to wydatek ok. 100 zł.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy adwokata?
Procedura odrzucenia spadku w imieniu małoletniego jest skomplikowana, więc powierzyć jej przeprowadzenie doświadczonemu adwokatowi.
Zawsze warto poradzić się adwokata czy odrzucić spadek oraz, w jaki sposób najlepiej to zrobić. Prawnik nie tylko przygotowuje stosowany wniosek, który musi spełniać wszystkie wymogi formalne, ale także przygotuje nas do rozprawy, będzie reprezentował przed sądem, a w razie braku zgody sądu zajmie się sprawą apelacji.
Działanie adwokata powinno być zawsze dopasowane do konkretnej sytuacji prawnej i faktycznej klienta.
Jeśli szukasz pomocy prawnej w sprawie o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, skontaktuj się z naszą kancelarią.
Niniejszy wpis na blogu zawiera najbardziej przydatne i ogólne informacje na temat omawianego zagadnienia prawnego. Wpis nie stanowi porady prawnej, ani nie stanowi rozwiązania konkretnej sprawy bądź problemu prawnego. Nawet, jeśli Twoja sytuacja jest bardzo podobna to szczegóły mogą wpływać na rodzaj postępowania i działania prawnego. Z tego względu swoją indywidualną sytuację prawną i faktyczną zawsze należy skonsultować z adwokatem.
