Matka z dzieckiem

Władza rodzicielska jest to zbiór praw i obowiązków spoczywających na wszystkich rodzicach. Musi być ona sprawowana w taki sposób, aby zapewnić dobro dziecka i jego interes społeczny. Rodzice powinni troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, tak aby przygotować je odpowiednio do dorosłego życia. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania, jednak może dojść do sytuacji, że rodzic zostanie pozbawiony władzy rodzicielskiej. Jak to tego dochodzi?

Spis treści – kliknij, by przejść do interesującego cię akapitu:

Co to jest władza rodzicielska?

Problematykę władzy rodzicielskiej reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.). Zgodnie z przepisem art. 92 k.r.o. dziecko do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Władza rodzicielska jest to ogół obowiązków spoczywających na rodzicach i praw im przysługujących względem dziecka w celu należytego sprawowania pieczy nad jego osobą i majątkiem.

Władza rodzicielska powinna być tak wykonywana, aby służyła dobru dziecka i interesowi społecznemu (art. 95 k.r.o.). W nauce prawa i orzecznictwie przyjęto, że dobro dziecka to nic innego jak zapewnienie dziecku wszystkich tych wartości, które są konieczne do jego prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego.

Natomiast interes dziecka należy oceniać według kryteriów obiektywnych, przyjętych jako reguły prawidłowego postępowania w społeczeństwie, z uwzględnieniem:

  • wieku dziecka,
  • jego stanu zdrowia,
  • jego uzdolnień,
  • posiadanych cech charakterologicznych,
  • właściwości rodziny,
  • właściwości środowiska, w którym się wychowuje.

Dobro dziecka i interes dziecka może być zupełnie inny niż dobro i interes rodziców bądź osób trzecich. Bez znaczenia są tutaj ambicje rodziców, ich wzajemne oczekiwania, poczucie winy, konflikty itd. Liczy się jedynie dziecko.

Samo wychowanie dziecka obejmuje wychowanie fizyczne i duchowe. W ramach wychowania fizycznego rodzice powinni zadbać o zdrowie i życie dziecka, jego pełną sprawność fizyczną.

Wychowanie duchowe obejmuje z kolei wpajanie dziecku zasad moralnych i współżycia społecznego, kształtowanie prawego charakteru, wyrabianie w dziecku sumienności, pracowitości i poczucia obowiązku, nawyku poszanowania cudzej własności, a także zapewnienie dziecku odpowiedniego do jego uzdolnień wykształcenia i przygotowania do pracy zawodowej.

Władza rodzicielska powstaje z mocy prawa z chwilą urodzenia się dziecka i z reguły przysługuje obojgu rodzicom w stanie niezmienionym przez cały czas jej trwania. Oboje rodzice mają zatem obowiązek i prawo do wspólnego jej wykonywania i uzgadniania między sobą sposobu wychowania dziecka i załatwiania jego spraw.

Chodzi tu o wykonywanie przez każdego z rodziców wszystkich obowiązków, dzięki którym dziecko będzie wychowywane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój (vide: III Nsm 162/17 – postanowienie z uzasadnieniem Sąd Rejonowy w Człuchowie z 2017-12-05).

Do zmian w zakresie władzy rodzicielskiej może dojść z powodu:

Sąd z urzędu oraz obligatoryjnie w wyroku rozwodowym orzeka w przedmiocie władzy rodzicielskiej.

Może ją pozostawić nadal obojgu rodzicom, zawiesić ją, ograniczyć ją a nawet pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej. Sąd także w przedmiocie władzy rodzicielskiej orzeka w wyroku ustalającym ojcostwo.

Na czym polega ograniczenie praw rodzicielskich?

Jak już wspominano, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. To rodzice decydują, do której szkoły ma dziecko chodzić, jakiego języka ma się uczyć, czy ma być leczone lub w jaki sposób ma być leczone itd.

Czasami rodzice, którzy np. żyli w konkubinacie i się rozstali albo rozwiedli się, nie mogą porozumieć się w kwestii sprawowania władzy rodzicielskiej. Wtedy może dojść do ograniczenia władzy rodzicielskiej (jest to tzw. ograniczenie praw rodzicielskich).

Istnieją dwa rodzaje ograniczenia:

  • ograniczenie władzy rodzicielskiej na wniosek rodzica,
  • ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu (wskutek zawiadomienia sądu opiekuńczego przez policję, sąd, szkołę).

Jeżeli władza rodzicielska została ograniczona, to można wnosić o jej przywrócenie, gdy nie ma już przesłanek do jej ograniczenia.

Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym osobno, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka, określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem.

Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili oni zgodne z dobrem dziecka, pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania z nim kontaktów i relacji.

Kiedy można ograniczyć prawa rodzicielskie?

Często klienci zwracają się z pytaniem, jakie dowody należy przedstawić na ograniczenie praw rodzicielskich. Rodzaj i dobór środków dowodowych powinien być starannie dobrany i przemyślany.

Katalog dowodów może być bardzo duży, mogą to być: zeznania świadków, filmy, nagrania, dokumenty, opinie biegłych etc.

Kiedy można ograniczyć prawa rodzicielskie? Przesłanką ograniczenia władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Nie ma znaczenia, czy chodzi o ograniczenie władzy rodzicielskiej matce czy ojcu.

Powodem, który może uzasadniać ograniczenie władzy rodzicielskiej, jest:

  • uzależnienia rodzica – od alkoholu, narkotyków, dopalaczy, innych środków psychoaktywnych;
  • poważna choroba psychiczna rodzica;
  • odbywanie kary pozbawienia wolności przez rodzica;
  • konflikt między rodzicami;
  • brak współdziałania między rodzicami;
  • duża odległość w miejscach zamieszkania między rodzicami;
  • niskie predyspozycje i kompetencje wychowawcze rodzica.

Przykład:

Marta i Jacek mają jednego syna Krzysztofa. Rodzice nigdy nie zawarli związku małżeńskiego, lecz żyli w związku partnerskim (konkubinacie). W 2021 roku Marta i Jacek rozstali się. Od tego czasu bardzo często się kłócą, nie współpracują ze sobą i nie komunikują się w sprawach dziecka. Marta nie zgadza się, żeby matka Jacka odbierała ich syna ze szkoły, a Jacek nie zgadza się, aby jego syn chodził na dodatkowe zajęcia sportowe z szermierki i judo, które niosą ze sobą ryzyko odniesienia urazu lub kontuzji. Krzysztof stara się nie zrobić ani matce ani ojcu przykrości, więc chce przebywać u każdego z rodziców „po połowie”. Gdy Krzysztof jest u matki, nie chce się wtedy spotykać z ojcem i odwrotnie. Krzysztof ostatecznie zaczął mieć problemy w szkole, zaczął wagarować i pobił się z chłopcami z młodszej klasy. Szkoła zawiadomiła sąd rodzinny. Wszczęte zostało postępowanie w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska Marty i Jacka została ograniczona poprzez zobowiązanie rodziców do odbycia terapii psychologicznej przez ich syna oraz zobowiązanie rodziców do podjęcia terapii skierowanej na wzajemne komunikowanie się ze sobą. Rodzice zostali zobowiązani do składania sprawozdań z terapii raz na dwa miesiące. Ponadto w toku postępowania władza rodzicielska była tymczasowo ograniczona poprzez nadzór kuratora.

Sposoby na ograniczenie władzy rodzicielskiej

Władzę rodzicielską może ograniczyć jedynie sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Ale nie jest konieczne, aby któryś z rodziców złożył stosowny wniosek.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest karą dla dziecka bądź rodzica, ma na celu pomóc dziecku oraz jego rodzicom.

Sprawa może być wszczęta z urzędu to znaczy bez wniosku rodziców, a nawet bez ich zgody, bądź mimo ich sprzeciwu. Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka.

Katalog sposobów ograniczenia władzy rodzicielskiej jest przykładowy oraz otwarty. Oznacza to, że sąd ma duże możliwości i może zastosować sposób ograniczenia władzy rodzicielskiej, który nie jest wprost przewidziany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, ale będzie najbardziej korzystny dla dziecka.

Najczęściej ograniczenie władzy rodzicielskiej polega na tym, że jeden z rodziców nie może decydować o niektórych aspektach z życia dziecka, np. o bieżącym leczeniu, nauce i wyjazdach zagranicznych do 30 dni lub rodzic zostaje zobowiązany do leczenia siebie bądź dziecka, w tym brania udziału w terapii psychologicznej.

Zgodnie z art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd może:

  1. zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
  2. określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
  3. poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
  4. skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
  5. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.

Rodzaj ograniczenia jest indywidualnie dobierany do danej rodziny. Sąd może zastosować nawet kilka ograniczeń, a także inne niż powyżej wymienione.

Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej

Wniosek o ograniczenie praw rodzicielskich powinien być prawidłowo przygotowany. Musi zawierać wnioskowany sposób ograniczenia władzy rodzicielskiej oraz zawierać przytoczone dowody np. zaświadczenia, opinie, zeznania świadków, fotografie itd. Opłata sądowa od wniosku wynosi 100 zł.

Trzeba pamiętać, że sąd orzekać o ograniczeniu władzy rodzicielskiej może także w innych postepowaniach, np. w sprawach o rozwód, o ustalenie pochodzenia dziecka tj. ustalenie macierzyństwa i ustalenie ojcostwa.  Wówczas wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej będzie integralną częścią pozwu w innej sprawie.

O pomoc przy sporządzeniu wniosku, warto zwrócić się do adwokata, który doradzi, jaki sposób ograniczenia najlepiej wnioskować oraz jak prawidłowo uzasadnić wniosek.

Wniosek składa się do właściwego sądu rejonowego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka bądź sądu właściwego do rozpoznania sprawy o rozwód/ustalenie pochodzenia dziecka.

W pierwszym etapie sąd bada, czy zostały spełnione warunki formalne, tj. wniosek został prawidłowo sporządzony, jest podpisany, opłacony, zawiera przytoczone okoliczności faktyczne itd. Ten etap badania wniosku pod kątem formalnym trwa od kilku dni do kilku tygodni.

Następnie sąd doręcza drugiemu rodzicowi, a w niektórych wypadkach także prokuratorowi, odpis wniosku, wyznacza rozprawę oraz zleca wywiady środowiskowe do wykonania kuratorowi sądowemu.

Ograniczenie praw rodzicielskich ojcu i matce

Kiedy można ograniczyć prawa rodzicielskie ojcu lub matce? Kluczowe jest w tym przypadku prawidłowe i szerokie uzasadnienie wniosku o ograniczenie praw. Powody ograniczenia praw rodzicielskich są różne, np.:

  • brak kontaktów z dzieckiem,
  • nieprawidłowy wpływ na dziecko,
  • brak komunikacji między rodzicami,
  • silny konflikt między rodzicami,
  • uzależnienia rodzica (ograniczenie praw rodzicielskich ojcu alkoholikowi).

Dla ograniczenia władzy rodzicielskiej płeć nie ma znaczenia. Ograniczona może być władza obojga rodziców, władza matki oraz władza ojca. Niemniej jednak statystycznie to najczęściej władza ojców jest ograniczona bądź ojcowie są tej władzy pozbawiani.

Czy ograniczenie władzy rodzicielskiej eliminuje prawo do kontaktów z dzieckiem? Ojciec z ograniczoną władzą rodzicielską dalej ma prawo i obowiązek utrzymywać kontakt ze swoim dzieckiem. Kontakty z dzieckiem są więc niezależne od władzy rodzicielskiej.

Dopuszczalne jest także ograniczenie praw rodzicielskich matce. Często klienci pytają, czy  możliwe jest ograniczenie praw rodzicielskiej matce alkoholiczce albo ograniczenie praw rodzicielskich samotnej matce?

Odpowiedź na to pytanie zależy od konkretnej sytuacji, w której znajduje się zarówno rodzic jak i dziecko.

Jak wygląda sprawa o ograniczenie praw rodzicielskich?

Postępowanie z zakresu władzy rodzicielskiej jest uzależnione od danej sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka oraz od sytuacji rodziców.

Na zasadach ogólnych prowadzi się postępowanie dowodowe – zeznania świadków, opinie biegłych itd. Sąd rodzinny zawsze bierze pod uwagę zasadę dobra dziecka oraz jego interes, a nie interesy rodziców  czy chęć dokuczenia jednemu z rodziców przez drugiego. Niedopuszczalne jest uwzględnienie interesu któregokolwiek z rodziców kosztem małoletniego dziecka.

Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Sąd szczegółowo ustala sytuację dziecka:

  • Ile dziecko ma lat?
  • Jak dziecko się uczy?
  • Jak dziecko spędza czas wolny?
  • Jaka jest sytuacja opiekuńcza dziecka?
  • Jaka jest sytuacja wychowawcza dziecka?
  • Jaki jest stan zdrowia fizyczny dziecka?
  • Jaki jest stan zdrowia psychiczny dziecka?
  • Jak rodzice się komunikują ze sobą?
  • Jak rodzice współpracują ze sobą?
  • Jak rodzice współpracują z placówkami edukacyjnymi np. przedszkolem, szkołą, placówkami zdrowotnymi np. lekarzem?

Każdy z rodziców może zgłosić wnioski dowodowe np. o przesłuchanie świadka albo o przeprowadzenie dowodu z opinii OZSS, czyli Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów.

W sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej sąd może podejmować decyzje z urzędu, bez wniosku rodzica np. wezwać wychowawcę w charakterze świadka, zwrócić się do szpitala o nadesłanie dokumentacji, zwrócić się do szkoły o nadesłanie informacji itd.

Ile trwa sprawa o ograniczenie władzy rodzicielskiej? Zależy to od sądu oraz stopnia skomplikowania sprawy. Taka trwa zazwyczaj od kilku do kilkunastu miesięcy.

Skutki ograniczenia władzy rodzicielskiej

Ograniczenie we władzy rodzicielskiej wywołuje skutki w zależności od rodzaju ograniczenia. To rodzaj ograniczenia, o czym rodzic może, a o czym nie może współdecydować z drugim z rodziców.

Ograniczenie praw rodzicielskich nie wpływa na płacenie alimentów, ulgi, zasiłki czy wykonywanie kontaktów z dzieckiem.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej powoduje, że rodzic nie ma pełnej władzy rodzicielskiej a to może rodzić skutki np., gdy chce stać się rodziną zastępczą, bądź jego pełna władza rodzicielska jest wymagana do podjęcia np. pracy z dziećmi.

Przykład:

Marek został ograniczony we władzy rodzicielskiej w stosunku do swojej córki Alicji w ten sposób, że sąd ograniczył jego władzę rodzicielską do współdecydowania o planowych zabiegach operacyjnych córki, wyjazdach zagranicznych powyżej 21 dni, wyboru szkoły i kierunku kształcenia. Oznacza to, że Marek nie ma prawa ani obowiązku współdecydować z matką dziewczynki o szczepieniach, zielonych szkołach, zajęciach dodatkowych, rehabilitacji, leczeniu ortodontycznym, wyjeździe na tydzień do Turcji. Takie decyzje matka Alicji może podejmować sama. Ale rodzice wspólnie zaś muszą podjąć decyzję, czy córka ma chodzić do liceum czy technikum, czy ma mieć wycięte migdałki, czy może wyjechać na kwartał do szkoły językowej do Anglii.

Alimenty a ograniczenie władzy rodzicielskiej

Interesującym zagadnieniem prawnym jest ograniczenie praw rodzicielskich a płacenie alimentów.  Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie wpływa na obowiązek alimentacyjny. Oznacza to, że rodzic, który jest ograniczony we władzy rodzicielskiej nadal ma obowiązek ponosić koszty utrzymania i wychowania dziecka.

Alimenty nie anulują się ani nie są zmniejszane wskutek ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Rodzice mają obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka oraz prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów bez względu na ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Nie da się połączyć sprawy o alimenty i władzę rodzicielską. Nie można skutecznie zawrzeć pozwu o alimenty i wniosku o ograniczenie praw rodzicielskich w jednym pozwie. W tym zakresie powinny toczyć się dwie odrębne sprawy (dwa odrębne postępowania sądowe).

Jak się bronić w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest karą, lecz ma na celu pomóc dziecku i rodzicowi. Aby ograniczyć możliwość ograniczenia władzy należy wyeliminować ewentualną przyczynę tego ograniczenia, np. podjąć leczenie, psychoterapię, współpracować z drugim z rodziców, podwyższyć swoje kompetencje i predyspozycje wychowawcze itd.

Taktykę obrony warto przedyskutować z adwokatem. Należy zająć odpowiednie stanowisko poprzez złożenie odpowiedzi na wniosek oraz załączyć odpowiednie dokumenty np. dokumentację medyczną, psychologiczną itd.

Odzyskanie pełnej władzy rodzicielskiej

Orzeczenie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej jest skuteczne i wykonalne, gdy się uprawomocni. Postępowanie jest dwuinstancyjne.

Od orzeczenia sądu pierwszej instancji można wnieść apelację (odwołanie) do sądu drugiej instancji.

Niemniej jednak istnieje możliwość przywrócenia władzy rodzicielskiej nawet jak władza rodzicielska została prawomocnie ograniczona. Więcej na ten temat piszemy tutaj.

Przykład:

Artur i Beata rozstali się. Artur wyjechał  w 2018 roku do pracy na stałe za granicę. Beata została z dzieckiem w Polsce i wniosła o ograniczenie władzy rodzicielskiej poprzez wyłączenie spod współdecydowania przez Artura w zakresie kwestii dotyczących bieżących kwestii szkolnych i zdrowotnych dziecka oraz wyjazdów zagranicznych poniżej 21 dni. Sąd wydał wyrok zgodny z wnioskiem Beaty w 2019 roku. Dwa lata później Artur wrócił do Polski na stałe, podjął pracę, odbywa kilka razy w tygodniu kontakty z dzieckiem, odbiera je ze szkoły, chodzi na wywiadówki i do lekarzy. Artur wniósł wniosek do sądu o przywrócenie władzy rodzicielskiej, a sąd przychylił się do jego wniosku.

Jeśli chcesz skorzystać z pomocy prawnej w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej, skontaktuj się z naszą kancelarią lub umów się na poradę prawną przez internet.

Niniejszy wpis na blogu zawiera najbardziej przydatne i ogólne informacje na temat omawianego zagadnienia prawnego. Wpis nie stanowi porady prawnej, ani nie stanowi rozwiązania konkretnej sprawy bądź problemu prawnego. Nawet, jeśli Twoja sytuacja jest bardzo podobna to szczegóły mogą wpływać na rodzaj postępowania i działania prawnego. Z tego względu swoją indywidualną sytuację prawną i faktyczną zawsze należy skonsultować z adwokatem.